आजच्या डिजिटल युगात स्मार्टफोन हा आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनला आहे आणि हा ट्रेंड फक्त प्रौढांपुरता मर्यादित नाही. सर्व वयोगटातील मुले मनोरंजन, शिक्षण आणि संप्रेषणासाठी स्मार्टफोन, टॅब्लेट आणि इतर इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे वापरत आहेत. तंत्रज्ञान अनेक फायदे देऊ शकते, परंतु मुलांमध्ये स्मार्टफोनचा जास्त वापर केल्याने अनेक आरोग्य समस्या आणि रोग होऊ शकतात. या लेखात, आम्ही मुलांमध्ये स्मार्टफोनच्या अतिवापरामुळे होणा-या विविध रोगांचे अन्वेषण करू आणि हे धोके कमी करण्याच्या धोरणांवर चर्चा करू.
डिजिटल आय स्ट्रेन
मुलांमध्ये स्मार्टफोनच्या अतिवापराशी संबंधित सर्वात सामान्य आरोग्य समस्यांपैकी एक म्हणजे डिजिटल डोळ्यांचा ताण. ही स्थिती, ज्याला कॉम्प्युटर व्हिजन सिंड्रोम असेही म्हणतात, दीर्घकाळ स्क्रीन वेळेमुळे उद्भवते. मुले सहसा त्यांच्या स्मार्टफोनवर गेम खेळण्यात, व्हिडिओ पाहण्यात किंवा सोशल मीडियामध्ये व्यस्त राहण्यात दररोज तास घालवतात. स्क्रीनकडे सतत पाहत राहिल्याने डोळ्यांचा थकवा, डोळे कोरडे, अंधुक दृष्टी आणि डोकेदुखी यांसारखी लक्षणे दिसू शकतात.
डिजिटल डोळ्यांचा ताण टाळण्यासाठी, स्क्रीन टाइममधून नियमित ब्रेक घेण्यास प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे, 20-20-20 नियमांचे पालन करा (दर 20 मिनिटांनी, किमान 20 सेकंदांसाठी 20 फूट दूर काहीतरी पहा), आणि योग्य प्रकाश आणि स्क्रीन सेटिंग्ज सुनिश्चित करा.
झोपेचा त्रास
स्मार्टफोनचा वापर, विशेषत: झोपण्यापूर्वी, मुलाच्या झोपेच्या पद्धतींमध्ये व्यत्यय आणू शकतो. स्क्रीनद्वारे उत्सर्जित होणारा निळा प्रकाश झोपेचे नियमन करणारा हार्मोन मेलाटोनिनच्या निर्मितीमध्ये हस्तक्षेप करतो. परिणामी, जे मुले रात्री उशिरापर्यंत स्मार्टफोन वापरतात त्यांना अनेकदा झोप लागणे आणि पुनर्संचयित झोप येण्यात अडचणी येतात. दीर्घकाळ झोपेच्या व्यत्ययामुळे विविध आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात, ज्यामध्ये संज्ञानात्मक कार्य कमी होणे, बिघडलेली वाढ आणि लठ्ठपणाचा धोका वाढतो.
ही समस्या कमी करण्यासाठी, “झोपण्याच्या वेळेपूर्वी स्क्रीन नाही” धोरण स्थापित करणे आणि स्मार्टफोन आणि इतर इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांच्या विचलनापासून मुक्त झोपेचे वातावरण तयार करणे महत्वाचे आहे.
टेक्स्ट नेक पुअर पोस्चर
स्मार्टफोनच्या अतिवापरामुळे अनेकदा खराब स्थिती निर्माण होते, ही समस्या विशेषतः लहान मुले आणि किशोरवयीन मुलांमध्ये आढळते. ही घटना, ज्याला “टेक्स्ट नेक” म्हणून ओळखले जाते, तेव्हा उद्भवते जेव्हा एखादी व्यक्ती सतत त्यांच्या स्मार्टफोनकडे पाहण्यासाठी मान वाकवून मानेच्या मणक्यावर जास्त ताण टाकते. कालांतराने, यामुळे तीव्र मान आणि पाठदुखी तसेच दीर्घकालीन आसन समस्या उद्भवू शकतात.
टेक्स्ट नेक आणि खराब पोस्चरचा सामना करण्यासाठी, मुलांना स्मार्टफोन वापरताना योग्य पवित्रा राखण्याचे महत्त्व शिकवले पाहिजे. फोन स्टँड सारख्या एर्गोनॉमिकली डिझाइन केलेल्या अॅक्सेसरीजचा वापर केल्याने देखील मानेवर आणि मणक्यावरील ताण कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
लठ्ठपणा आणि बैठी जीवनशैली
स्मार्टफोनचा वापर मुलांच्या बैठी जीवनशैलीत योगदान देऊ शकतो, ज्यामुळे लठ्ठपणाचा धोका वाढतो. गेम खेळण्यात किंवा सोशल मीडियावर स्क्रोल करण्यात घालवलेले तास अनेकदा शारीरिक क्रियाकलाप आणि मैदानी खेळाची जागा घेतात. याव्यतिरिक्त, ॲप्स आणि वेबसाइट्सद्वारे मुलांना अस्वास्थ्यकर स्नॅक्स आणि साखरयुक्त पेयांच्या जाहिराती समोर येतात, ज्यामुळे समस्या आणखी वाढतात.
लठ्ठपणा आणि गतिहीन जीवनशैलीच्या जोखमीचा सामना करण्यासाठी, पालकांनी त्यांच्या मुलांना नियमित शारीरिक क्रियाकलापांमध्ये व्यस्त राहण्यास आणि स्क्रीन वेळ मर्यादित करण्यास प्रोत्साहित केले पाहिजे. स्मार्टफोनच्या वापरावर वेळेचे बंधन घालणे आणि निरोगी खाण्याच्या सवयींना प्रोत्साहन देणे हे बालपणातील लठ्ठपणा रोखण्यासाठी आवश्यक पावले आहेत.
सामाजिक आणि भावनिक समस्या
स्मार्टफोनचा अतिवापर मुलाच्या सामाजिक आणि भावनिक विकासावर नकारात्मक परिणाम करू शकतो. जी मुले त्यांच्या फोनवर जास्त वेळ घालवतात त्यांना एकाकीपणा, नैराश्य आणि चिंता या भावना वाढू शकतात. ते सामाजिकरित्या वेगळे होऊ शकतात, कारण समोरासमोर संवाद आभासी कनेक्शनद्वारे बदलले जातात. शिवाय, सायबर गुंडगिरी आणि इंटरनेटवरील अयोग्य सामग्रीचे प्रदर्शन देखील भावनिक त्रासास कारणीभूत ठरू शकते.
या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी, पालकांनी निरोगी सामाजिक परस्परसंवादांना प्रोत्साहन दिले पाहिजे, मुक्त संप्रेषणास प्रोत्साहन दिले पाहिजे आणि त्यांच्या मुलाच्या ऑनलाइन क्रियाकलापांचे निरीक्षण केले पाहिजे. मुलांना डिजिटल जगात सुरक्षितपणे नेव्हिगेट करण्यात मदत करण्यासाठी जबाबदार ऑनलाइन वर्तन आणि डिजिटल साक्षरता शिकवणे देखील महत्त्वपूर्ण आहे.
झोपेशी संबंधित विकार
झोपेच्या व्यत्ययाव्यतिरिक्त, मुलांमध्ये स्मार्टफोनच्या अतिवापरामुळे झोपेशी संबंधित अधिक गंभीर विकार होऊ शकतात. “स्लीप टेक्स्टिंग” नावाची स्थिती उद्भवली आहे, जिथे व्यक्ती झोपेच्या वेळी नकळतपणे मजकूर संदेश पाठवतात. या विकारामुळे झोपेचे चक्र विस्कळीत होते आणि त्यामुळे तीव्र थकवा, मूड बदलणे आणि संज्ञानात्मक कमजोरी होऊ शकते.
स्मार्टफोनच्या वापराशी निगडीत झोपेशी संबंधित विकारांचा सामना करण्यासाठी, झोपण्याच्या वेळेची काटेकोर दिनचर्या स्थापित करणे आणि झोपेच्या वेळेत स्मार्टफोन बेडरूमच्या बाहेर ठेवलेले आहेत याची खात्री करणे आवश्यक आहे.
नोमोफोबिया
नोमोफोबिया, किंवा मोबाईल फोनशिवाय असण्याची भीती, ही एक मानसिक स्थिती आहे जी त्यांच्या स्मार्टफोनवर जास्त अवलंबून असलेल्या अनेक मुले आणि किशोरांना प्रभावित करते. या अवलंबित्वामुळे त्यांच्या उपकरणांपासून वेगळे झाल्यावर चिंता, पॅनीक अटॅक आणि अगदी नैराश्य येऊ शकते. सोशल मीडिया अपडेट्स आणि मेसेज गमावण्याची ही भीती खूप त्रास देऊ शकते.
नोमोफोबियाला संबोधित करण्यासाठी, मुलांना डिजिटल डिटॉक्सचे महत्त्व आणि समोरासमोर परस्परसंवादाचे मूल्य याबद्दल शिक्षित करणे महत्त्वाचे आहे. स्‍क्रीनचा समावेश नसल्‍या क्रियाकलापांना प्रोत्साहन देण्‍यामुळे स्‍मार्टफोनवरील अवलंबन कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
मुलांच्या जीवनात स्मार्टफोनच्या वाढत्या प्रसारामुळे त्यांच्या अतिवापराशी संबंधित आरोग्यविषयक समस्या आणि आजारांची श्रेणी निर्माण झाली आहे. डिजिटल डोळ्यांचा ताण, झोपेचा त्रास, खराब मुद्रा, लठ्ठपणा, सामाजिक आणि भावनिक समस्या, झोपेशी संबंधित विकार आणि नोमोफोबिया या सर्व गंभीर चिंता आहेत ज्या पालक, शिक्षक आणि आरोग्यसेवा व्यावसायिकांनी दूर केल्या पाहिजेत. मुलांच्या कल्याणाचे रक्षण करण्यासाठी, निरोगी स्क्रीन वेळ मार्गदर्शक तत्त्वे स्थापित करणे, शारीरिक हालचालींना प्रोत्साहन देणे आणि जबाबदार स्मार्टफोन वापरावर मार्गदर्शन प्रदान करणे आवश्यक आहे. तंत्रज्ञानाचे फायदे आणि त्यामुळे मुलांच्या आरोग्यासाठी निर्माण होणारे धोके यांच्यात समतोल राखणे त्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी आणि भविष्यातील कल्याणासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
