Air pollution : वायू प्रदूषण म्हणजे रसायने, कण किंवा जैविक पदार्थांचा वातावरणात प्रवेश करणे ज्यामुळे मानव व इतर प्राण्यांना किंवा पर्यावरणाला हानी पोहोचते. WHO नुसार वायुप्रदूषणामुळे दरवर्षी 7 दशलक्ष लोकांचा अकाली मृत्यू Premature death होतो असे सिद्ध झाले आहे. तसेच वायू प्रदूषणामुळे ठराविक कालावधीत फुफ्फुस, हृदय आणि मेंदूचे आरोग्य (Air pollution’s effect on brain) देखील अचानकपणे बिघडते.
0.01 मायक्रॉन ते 300 मायक्रॉन पर्यंतचे धग पदार्थ आपल्या रक्तप्रवाहात प्रवेश करू करतात आणि तेच पदार्थ फुफ्फुसात खोलवर जातात. याशिवाय वायू प्रदूषणामुळे मेंदूमध्ये जळजळ होऊन पेशींना इजा होऊ शकते. अलीकडेच एका जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार असे दिसून आले की वायू प्रदूषणामुळे movement disorder आणि पार्किन्सन्स (Parkinson’s disease) या रोगांचा धोका जास्त प्रमाणात वाढत आहे.
वायू प्रदूषणाचे घटक रक्तप्रवाहाद्वारे किंवा नाकातून श्वासोच्छवासाद्वारे मेंदूपर्यंत कसे पोहोचतात आणि विनाश कसा करतात याची चर्चा या अभ्यासात करण्यात आली आहे. प्रदूषक आणि विष मज्जासंस्थेसाठी विषारी असू शकतात आणि जळजळ होऊ शकतात. त्यामुळे अल्फा-सिन्युक्लिनचे संचय वाढू शकते.
मेंदूमध्ये आढळणारे एक प्रोटीन जे पार्किन्सनमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते आणि डोपामिनर्जिक न्यूरॉन्सची संख्या कमी करते. वायू प्रदूषणामुळे आतड्याची जळजळ आणि अल्फा सिन्यूक्लिनचे स्थानिक संचय देखील होऊ शकते जे नंतर गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल ट्रॅक्ट (आतडे) मधून व्हॅगस मज्जातंतूद्वारे मेंदूमध्ये पसरते ज्यामुळे डोपामाइनचे नुकसान होते.
पार्किन्सन रोग म्हणजे काय (What is Parkinson’s disease) : पार्किन्सन रोग हा मेंदूचा विकार आहे. ज्यामुळे अनपेक्षित किंवा अनियंत्रित हालचाली होतात. जसे की थरथरणे, कडक होणे आणि संतुलन आणि समन्वय राखण्यात अडचण होणे. 50 पेक्षा जास्त वय असलेल्यांना पार्किन्सन या रोगाचा धोका जास्त असतो. तसेच पार्किन्सन्स रोग 5-10% लोकांना प्रभावित करू शकतो.
न्यूरोडिजेनेरेटिव्ह डिसऑर्डर मेंदूच्या क्षेत्रामध्ये डोपामाइन-उत्पादक न्यूरॉन्सला प्रभावित करतो त्याला सब्सटेंशिया निग्रा असे म्हणतात. डोपामाइन हे मेंदूमध्ये बनवलेले न्यूरोट्रांसमीटर आहे जे रासायनिक संदेशवाहक म्हणून कार्य करते आणि मेंदूच्या मज्जातंतू पेशी आणि शरीराच्या इतर भागांमधील संदेश संप्रेषण करते.
डब्ल्यूएचओच्या मते (WHO), जगातील 92 टक्के लोकसंख्या दूषित हवा असलेल्या भागात राहते. MedicinePlus.gov या वेबसाईटनुसार वायू प्रदूषणामुळे दुय्यम पार्किन्सोनिझम सारखे रोग उद्धवतात. जेव्हा पार्किन्सन रोगासारखी लक्षणे विशिष्ट औषधांमुळे, मज्जासंस्थेची भिन्नता किंवा अन्य आजारामुळे उद्भवतात. पार्किन्सन्स रोग हा मेंदूचा एक न्यूरोडीजनरेटिव्ह रोग आहे.
इडिओपॅथिक स्वभावाचा आणि सामान्यतः 60 वर्षांच्या नंतर होतो परंतु तो लवकर देखील होऊ शकतो. विशेषतः सेकंडरी पार्किन्सन्सिझम. पार्किन्सन हा विषारी द्रव्ये, कार्बन यांच्या प्रदर्शनासह अनेक अनुवांशिक आणि पर्यावरणीय घटकांमुळे होतो. मोनोऑक्साइड विषबाधा, ड्रग्ज, धूम्रपान, डोक्याला दुखापत, बॉक्सिंग, ब्रेन स्ट्रोक आणि अशा बऱ्याच काही सवयींमुळे हा रोग होतो.
हवा प्रदूषणाच्या संपर्कात आल्यास पार्किन्सन्स रोगाचा धोका सुमारे 25% वाढतो. सूक्ष्म कण (PM2.5), नायट्रिक डायऑक्साइड सारख्या वायु प्रदूषकांच्या दीर्घकालीन संपर्कामुळे धोका आणखी वाढतो. यापैकी काही वायु प्रदूषक इतके लहान असतात की एकदा श्वास घेतल्यावर रक्तप्रवाहात प्रवेश करतात आणि रक्त-मेंदूचा अडथळा भंग करून मेंदूमध्ये प्रवेश करतात. असे मानले जाते की वायु प्रदूषके जळजळ आणि मज्जातंतू पेशींचे नुकसान करतात.
वायू प्रदूषण टाळण्यासाठी काय केले पाहिजे : वायू प्रदूषण या समस्यांपासून बचाव करण्यासाठी लोकांना जागरूक करणे, वन्यस्थितीसह वन्यस्थितीचे स्रोत कमी करणे, वाहनांचे प्रदूषण कमी करणे, उद्योगांना सावधानपणे चालवणे, आणि पर्यावरणीय साधने वापरणे यासाठी केलेले संशोधन आणि कौशल असंबंधित उद्योगांसह पारस्परिक सहकार्य साधले पाहिजे. यामुळे होणारं वायू प्रदूषण कमी होईल आणि आपल्या आपल्या जीवनाची रक्षा केली जाईल.
पार्किन्सन रोगाची लक्षणे (Parkinson’s disease symptoms): पार्किन्सन रोगाची लक्षणे प्रत्येकासाठी वेगळी असू शकतात. सुरुवातीची लक्षणे सौम्य असू शकतात. लक्षणे बहुतेकदा शरीराच्या एका बाजूने सुरू होतात आणि सामान्यतः त्या बाजूला जास्त काळ राहतात. मात्र कालांतराने ते लक्षणे दोन्ही बाजूंच्या अवयवांवर परिणाम करू लागतात.
पार्किन्सन्स रोगात रुग्णाची दैनंदिन जीवनातील कामे मंद होतात, ते लहान पावलांनी चालतात आणि पडण्याची प्रवृत्ती असते. लोकांचे चेहरे भावहीन असतात, वाकलेली मुद्रा, शरीरात जडपणा, हातात थरथरणे, विसरणे, लाळ गळणे हे महत्वाची लक्षणे आहेत. पार्किन्सन रोग हा प्रगतीशील आणि अक्षम करणारा रोग आहे. वायू प्रदूषण हे पार्किन्सोनिझमसाठी संभाव्य प्रतिबंधात्मक जोखीम घटक आहे. (Health Updates)
तालबद्ध थरथरणे : ज्या व्यक्तींची हात व पाय थरथरतात अशा लोकांनी विशेष काळजी घेतली पाहिजे. अशावेळी तुम्ही तुमचा अंगठा आणि तर्जनी पुढे आणि मागे घासू शकता. याला गोळी-रोलिंग कंप म्हणून ओळखले जाते. असे केल्याने थरथरणे कमी होऊ शकते.
मंद हालचाल : मंद हालचालला ब्रॅडीकिनेसिया म्हणून ओळखले जाते. पार्किन्सन रोगामुळे तुमची हालचाल मंद होऊ शकते, ज्यामुळे साधी कामे कठीण आणि वेळखाऊ होतात. तुम्ही चालता तेव्हा तुमची पावले लहान होऊ शकतात. खुर्चीतून बाहेर पडणे कठीण होऊ शकते. अशावेळी तुम्ही चालण्याचा प्रयत्न करावा.
कडक स्नायू : तुमच्या शरीराच्या कोणत्याही भागात स्नायू कडक होऊ शकतात. कडक स्नायू वेदनादायक असू शकतात आणि तुमची हालचाल मर्यादित करू शकतात.
इम्पपेअर्ड posture and बॅलन्स : पार्किन्सन्सच्या आजारामुळे तुम्ही चालत चालत पडू शकता. अशावेळी तुम्ही स्वतःचा बॅलन्स संतुलित करू शकता.
स्वयंचलित हालचालींचे नुकसान : तुम्ही चालता तेव्हा डोळे मिचकावणे, हसणे किंवा तुमचे हात फिरवणे यासह अनेक हालचाली करण्याची तुमची क्षमता कमी होऊ शकते.
बोलण्यात बदल होतो : तुम्ही बोलण्यापूर्वी हळूवारपणे किंवा पटकन बोलू शकता. अपशब्द बोलू शकता किंवा संकोच करू शकता. तुमचे बोलणे नेहमीच्या बोलण्यापेक्षा वेगळे असू शकते. तसेच तुमच्या लिखाणात बाडात जाणवू शकतो.
